Mae’r gyfradd achosion ar gyfer canser y geg yng Nghymru yn cynyddu flwyddyn ar ôl blwyddyn ers 2002, yn ôl adroddiad newydd.
Canfu adroddiad Dadansoddiad o Gyfraddau Canser y Geg a Ffaryngeal yng Nghymru yn 2002 fod nifer yr achosion newydd yn 171, ond mae hyn wedi cynyddu’n gyson. Mae nifer yr achosion newydd wedi bod yn fwy na 300 y flwyddyn am y degawd diwethaf ac, yn 2018, cyrhaeddodd ei nifer uchaf o achosion, sef 365.
Mae nifer yr achosion newydd bob blwyddyn ar gyfer dynion bron ddwywaith cymaint â nifer y menywod, gyda’r rhan fwyaf o achosion yn cael eu gweld o 40 oed. Mae nifer yr achosion o ganser y geg yn cyrraedd uchafbwynt rhwng 60 a 69 oed.
Mae’r data marwolaethau rhwng 2002 a 2021 yn dangos cynnydd cyson yn nifer y marwolaethau o ganser y geg. Yn 2002, cyfanswm nifer y marwolaethau oedd 57, ond erbyn 2021 roedd hyn wedi dyblu bron i 103.
Mae’r dystiolaeth yn awgrymu bod smygu tybaco, yfed alcohol, amlygiad i olau’r haul (gwefusau) a pheidio â bwyta digon o ffrwythau a llysiau i gyd yn cynyddu’r risg o ganser y geg. Mae tystiolaeth hefyd o gysylltiad rhwng haint feirws papiloma dynol (HPV) a chanserau’r geg.
Mae canfod a thrin canserau’r geg yn gynnar yn cynyddu cyfraddau goroesi. Mae’n bwysig i weithwyr proffesiynol cyhoeddus ac iechyd fod yn ymwybodol o arwyddion a symptomau cynnar sy’n cynnwys:
Wlserau a chwyddo yn y geg nad ydynt yn gwella o fewn tair wythnos.
Poen yn y geg.
Rhannau coch neu wyn yn y geg neu’r gwddf.
Anhawster llyncu.
Problemau lleferydd.
Lwmp yn y gwddf.
Colli pwysau heb esboniad.
Anadl drwg.
Meddai’r Athro Paul Brocklehurst, Ymgynghorydd mewn Iechyd Cyhoeddus Deintyddol yn Iechyd Cyhoeddus Cymru: “Mae nifer cynyddol yr achosion o ganser y geg a ffaryngeal wedi bod yn duedd bryderus a nodwyd gan y rhai sy’n gweithio ym maes iechyd cyhoeddus am nifer o flynyddoedd. Er ein bod yn dal i weld cynnydd cyson yn nifer y marwolaethau o ganser y geg, rydym hefyd wedi nodi gwelliant bach yn y gyfradd oroesi ar bum mlynedd, er nad yw’n anghyffredin gweld y clefyd yn ymddangos eto.
“Fel gyda phob canser, mae diagnosis cynnar yn golygu triniaeth gynnar i dargedu canserau cyn iddynt ledaenu. Os bydd unrhyw un yn sylwi ar un o’r arwyddion rhybudd, dylent naill ai fynd i weld eu gweithiwr deintyddol proffesiynol neu eu meddyg teulu. Mae hefyd yn hanfodol mynychu archwiliadau deintyddol rheolaidd oherwydd bod gweithwyr deintyddol proffesiynol wedi’u hyfforddi i nodi arwyddion cynnar canser y geg.”